در دوران باستان پس از دفن و تدفین اجساد مردگان از برخی نقوش و علامت ها و سمبل ها نیز بر روی سنگ قبر استفاده مینمودند . برخی از قبرستان ها گورستان های تاریخی و باستانی دارای علائم نقوش و سمبل هایی هستند .

اگر مایل به دریافت کامل مطلب می باشید  بر روی لینکگ ذیل کلیک کنید

لینک دریافت کامل کتاب علائم و نشانه های گنج(اسرار نشانه ها)

واژگان کلیدی:

سنگ قبرهای دارای علامت و نشانه – نقوش و سمل ها در قبرستان و گورستان باستانی,علائم و نشانه های گورستان و قبرستان تاریخی و باستانی,قبرستان تاریخی و باستانی,گورستان باستانی چندین هزار ساله,علائم و نشانه های قبر,نقوش و سمبل های بر روی سنگ قبر و گورستان,گورستان های دارای علامت و نشانه,قبرهای با سمبل و نشانه,استفاده از نماد حیوانات در قبرستان و گورستان و سنگ قبرهای باستانی,نماد و نشانه های قبرستان و گورستان,سنگ قبر با نماد و نشانه,نماد و نشانه های حیوانات نشان دهنده قبر و گورستان باستانی 

سنگ‌های این گروه فارغ از جنسیت متوفی، هم برای زنان و هم برای مردان استفاده می‌شده. نحوه‌ی ‌کارگذاری آن‌ها هم به صورت افقی بر روی قبر و هم به صورت ایستاده بر بالای قبر بوده است. مشخص نیست که قدمت استفاده از این گروه سنگ قبرها به چه زمانی می‌رسد، اما قدر مسلم، در تمامی جهان و اعصار، متداول‌ترین شکل سنگ قبر، چهارگوش بوده است. از نظر تکنیک ساخت، تراش، شکل‌دهی و پرداخت سنگ چهارگوش از دیگر اشکال راحت‌تر می‌باشد، اما از یک رو تولید آن وقت‌گیرتر از سایر اشکال و از دیگر سو ‏‏‏‏‏نیازمند دانش هندسی بیشتر است. چهارگوش (مربع و یا مستطیل) از نظر سمبولیک و اسطوره‌ای نیز دارای تعاریفی جالب و جذابی است. مربع را نماینده وحدت گونه‌ها، علامت برابری یک چیز با خودش به صورت ابدی می‌دانند. مربع نمادی از عدالت قانون، و همین طور نمادی از زمین در برابر آسمان (دایره) است. به عبارت دیگر، رمز، کمکی از عالم متعالی محسوب می‌شود. مربع نمایانگر چهار جهت اصلی جهان یعنی شمال، جنوب، شرق و غرب و همین طور چهار عنصر اصلی جهان؛ آب، باد، خاک، آتش، و چهار مرحله از زندگی؛ کودکی، جوانی، میان‌سالی و پیری و چهار فصل؛ بهار، تابستان، پای یز و زمستان و … است.

سنگ قبرهای منقوش با هلالی در بالای آن‌ها:
در سنگ قبرهای کهن‌تر، این قسم از سنگ قبرها بر روی قبور زنان، به دو صورت ایستاده و خوابیده، کار گذاشته می‌شده‌اند. شکل این سنگ قبرها شاید شکلی ممزوج از دو شکل پایه‌ی مربع و دایره باشد. سنگی کامل از دو نیمه دو شکل کامل دیگر [نیمی از مربع و نیمی دیگر از دایره] در سطرهای بالا نماد مربع تشریح شد. اما دایره در اساطیر، عرفان و ادبیات شرق پیش از هر چیز نقطه‌ای است گسترش یافته، سمبل و تفسیر نمادین کمال، یکپارچگی و نبود هر نوع تمایز و ناهمگونی. دایره، علاوه بر مفهوم ضمنی «ازل»، نمادی از خلاقیت یا خلق هستی (زاد آوری و باروری) نیز هست. همین طور مفهوم ابدیت را نیز در خود داراست. این شکل گاه به صورت خورشید و یا ماه خود را نمود پیدا می‌کند. البته دایره را برخی از نقوش روی این سنگ قبرها می‌توان دید که در جای خود بررسی می‌شوند. البته نیم دایره را می‌توان به عنوان طاق‌نما هم تعبیر کرد و طاق‌نما در اساطیر به مهر یا میترا (ناهید) اشاره دارد و سمبولی است از برای صدف، چنانکه در بالای پرستشگاه‌های مهری از این شکل برای نمایاندن و اشاره به صدف (یا همان افسانه زایش ناهید) و پاک‌دامنی استفاده می‌شده. بنا بر آنچه که درباره دایره گفته شد می‌توان پی به ارتباط ظریف بین این نیم دایره و مؤنث بودن متوفی برد. زیرا دایره به باروری و زادآوری و پاک‌دامنی اشاره دارد و زن نیز همین نقش را در باورها و اساطیر دارد. استفاده از این شکل با همین مفهوم در جای‌های دیگر ایران نیز رواج داشته و دارای پیشینه‌ای کهن می‌باشد.
سنگ قبرهای منقوش چهارگوش با مثلثی در بالای آن (پنج ضلعی) :
این سنگ قبرها نیز همچون گروه پیشین، کاربردی جنسیت‌گرا داشته‌اند، با این تفاوت که این قسم از سنگ قبرها بر روی قبور مردان، و به دو صورت ایستاده و خوابیده، کار گذاشته می‌شده‌اند. شکل این سنگ نیز همچون نمونه قبل قبرها شاید شکلی ممزوج باشد. ممزوجی از دو شکل پایه‌ا‌ی مربع و مثلث باشد. سنگی کامل از دو نیمه دو شکل کامل دیگر [نیمی از مربع و نیمی دیگر از مثلث] در سطرهای بالا نماد مربع تشریح شد. اما مثلث، در جایگاه ها و طرح‌های مختلف مفاهیم متفاوتی دارد. از جمله آن‌ها مثلثی که رو به بالا باشد نماد آتش و جنس مذکر است. مثلثی که با خورشید و گندم در رابطه است نمادی از باروری است. نکته قابل توجه این است که در سنگ مزارهای لرستان، شکل مثلث در بالای سنگ گورها که صریحاً اشاره به بالا دارد نشانگر این تفکر است که بازگشت همه به سوی اوست.
علاوه بر آنچه که در سطور بالا به آن‌ها اشاره شد، شکل هندسی ظاهر این سنگ‌ها، به ویژه در دهه‌های متأخرتر و حتی در زمان‌های متقدم‌تر، بیشتر کارکردی پیکتوگرامی (علامت گونه) داشته است. بدین معنا که بیشتر علامتی متمایز کننده، برای راهنمایی بازماندگانی که قصد یافتن مزار فرد متوفی را داشته‌اند، بوده است. علائمی که به افراد برای تشخیص گورهای مختلف و جنسیت متوفی کمک می‌کرده‌اند. به علت مفصل و طولانی بودن مطلب و همچنین برای پرهیز از ابتر ماندن آن، بررسی نقوش، نقر شده بر روی سنگ گورهای منقوش به شماره بعد موکول می‌شود

در کشورمان گورستان هایی وجود دارد که سنگ قبرهایشان شکل و شمایل شگفت انگیزی دارند.

انسان از زمانی که خود را شناخت با قراردادن تکه ای سنگ ، چوب یا برجسته کردن خاک ، محل دفن همنوع از دست داده اش را مشخص کرد . تعلق خاطر انسان به همنوع و زندگی اجتماعی در طول زمان باعث به وجود آمدن گورستان ها شد . به این ترتیب زمانی که انسان توانست ابزار را به کار گیرد ، از آنها برای ساختن سنگ گور هم استفاده کرد و اشکالی را به وجود آورد که امرزی بقایایش را در تعدادی از گورستان های تاریخی کشورمان می توان دید . در این مقاله به تعدادی از گورستان های متفاوت و عجیب کشورمان سر زدیم تا از نزدیک با آنها آشنا شویم.
گورستان سفید چاه

لینک دریافت کامل کتاب علائم و نشانه های گنج(اسرار نشانه ها)

گورستان سفید چاه از عجیب ترین گورستان های کشورمان است که به خاطر داشتن سنگ قبرهای عجیبش مشهور شده است . سفید چاه قبرستانی در شرق مازندران است . عده ای می گویند قدمت این گورستان به 1200 سال پیش بر می گردد و هرکس در این گورستان دفن شود ، مورد لطف پروردگار قرار می گیرد و قسمتی از گناهانش بخشیده می شود. اما نکته جالب اینجاست که در سفید چاه روی هر قبر دو تخته سنگ به شکل عمودی قرار داده اند ، یکی در محلی که سر متوفا قرار گرفته و دیگری هم در قسمتی که پای متوفا قرار دارد.
از آنجا که گورستان سفید چاه روی رسوبات آبرفتی مخروط افکنه ای قرار گرفته ، شرایط زیرزمینی این گورستان به شکلی است که آب های جاری زیرزمینی از درون رسوبات زهکشی شده خارج می شوند و به رود نکا می ریزند. با خارج شدن آب از رسوبات زیر گورستان شرایط زیر سطحی نسبتا خشکی برای اجساد موجود در قبرهای این گورستان فراهم می شود. این وضعیت می تواند زمان متلاشی شدن و تخریب اجساد مردگانی را که در قبرها دفن شده اند ، به تأخیر بیندازند.
شاید همین موضوع باعث شده تا اهالی رستاهای واقع در حوزه آبریز رود نکا در این منطقه ، اجساد مردگان خود را از محل های دور و نزدیک به این گورستان منتقل کرده و دفن کنند؛ «عده ای معتقدند که این گورستان اولین گورستان مسلمانان بوده است ولی هنوز اسناد معتبری پیدا نشده که این موضوع را تایید کند.» اینها را علی ماه فروزی ، مدیر پژوهشی میراث فرهنگی مازندران می گوید.
هنگام بازدید از گورستان سفید چاه ، با سنگ قبرهای خاکستری و زردرنگی برخورد می کنید که با گذشت زمان فرسوده شده یا شکسته اند. با این حال باز هم می توان خطوط و نقوش عجیب و غریبی را روی آنها دید . سنگ قبرهایی که روی آنها کنار نام متوفا ، شغل او و حتی در برخی از تخته سنگ ها نسب متوفا را هم حکاکی کرده اند. اشکالی مثل قیچی ، داس ، گاوآهن ،وسایل تیراندازی و… نمونه نقوشی هستند که روی تخته سنگ ها حک شده و شغل صاحب قبر را یادآوری می کنند.»
کارشناسان احتمال می دهند خیلی از قبرهایی که نقش قیچی یا گاو آهن رویشان هست ، مربوط به یک قوم یا خاندان بوده اند که به عنوان نشانه خانوادگی شان از قیچی یا وسیله دیگر روی سنگ قبرهایشان حک شده است. با توجه به شواهد موجود ، گورستان سفید چاه به مسلمانان تعلق دارد و قوانین و آداب تدفین مسلمانان در این گورستان برقرار بوده است . قبرها جهت غربی ـ شرقی داشته ، به طوری که صورت میت به سمت قبله قرار می گرفته است.»
گورهای این گورستان با نقش هایی که رویشان حک شده، درست مثل یک موزه هزار حرف ناگفته دارند؛ «از لحاظ نمادین قیچی ، هم نماد زندگی است و هم مرگ.» البته قیچی تنها نمادی نیست که روی سنگ قبرها دیده می شود. دایره (نماد از زمان ، حرکت پیوسته و مدور آسمان ) ، آینه (نماد حقیقت ، خودشناسی و حقیقت الهی ) ، چاقو (علاوه بر استفاده روزمره برای معیشت ، مفهوم مرگ هم می دهد.
با چاقو چیزی را بریدن به معنی جدایی ، تقسیم و آزادی است) ، دوک نخ ریسی (از جمله ابزارهای بافت های سنتی است که روی بیشتر سنگ گورهای شامل ابزار مشاهده می شود. دوک نشانه بانوان مادر و بافندگان سرنوشت است . چرخ نخ ریسی نماد گردش عالم است و نخ ریسی و بافندگی فرد مونث را در حال بافتن سرنوشت و حجاب جهان وهم آلود نشان می دهد) ، شمشیر (نماد نیرو ، حفاظت ، اقتدار ، سلطنت ، رهبری ، عدالت ، دلیری ، قدرت ، هوشیاری و نابودی جسمانی ) ترازو(بیانگر عدالت ، بی طرفی ، قضاوت ، موازنه همه اضداد و مکمل های قصاص ، شایستگی ها و ناشایستگی های انسان را وزن می کند) و … از دیگر نمادهایی هستند که روی سنگ قبرها به کار رفته و هر کدام معانی خاص خود را دارند.»
شیرهای سنگی در گورستان

شیرها همیشه جایگاه خاصی نزد انسان ها داشته اند؛ چرا که این گربه سان بزرگ همیشه نماد قدرت بوده . شیر ها تا جایی مورد توجه قرار گرفته اند که حتی پایشان به گورستان ها هم باز شده. در گورستان کهباد (شهسوار) بختیاری ها می توان حدود 80 نمونه از شیر سنگی ها را دید . این شیرها از قدرت و وجهه اجتماعی صاحب گور خبر می دهند. هنگامی که وارد قبرستان تاریخی و باستانی کهباد در شهسوار ایذه می شوید ، با انبوهی از شیرهای سنگی یا به قول بختیاری ها «برد سنگی» تاریخی روبه رو می شوید که در کنار یا روی قبرها خودنمایی می کنند . نمونه شیرهای سنگی لرستان را می توان در همدان ، فارس ، خوزستان ، ایذه ، لالی ،اندیکا ، مسجد سلیمان و شوشتر هم دید . به گفته کارشناسان میراث فرهنگی ، این شیرها احتمالا به دوران مادها مربوط می شوند.
درباره اینکه چرا گذشتگان این شیرهای سنگی را که ساختنشان آسان هم نبوده ، تراشیده اند، نقل قول های متفاوتی وجود دارد. خیلی ها اعتقاد دارند که شیرهای سنگی نماد افراد قدرتمند و با صلابت هستند. برای همین به نشانه قدرتمند بودن فرد متوفا ، بعد از مرگشان روی مزارشان شیر سنگی گذاشته اند. یک عده دیگر هم بر این باورند که شیر سنگی مختص افراد قدرتمند نبوده و روی قبر افرادی که در میان مردم روستا یا شهرشان وجهه خوبی داشته و مورد محبت و علاقه مردم بوده ، کار گذاشته می شد. اما به قول مجتبی گهستونی ـ دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان ـ مهم ترین دلیل وجود شیرهای سنگی بر سر مزارها قدرتمند بودن صاحب قبر است؛ «این افراد دارای درجات مختلفی از نظر مقام و منصب اجتماعی در میان مردم بودند ، افرادی که به طور مشخص قدرتمند تلقی می شدند و بعد از مرگ ، شیرهای سنگی روی قبرهایشان قرار می گرفت. یکی از این افراد ایلخان بوده؛ یعنی کسی که می توانسته ایلش را هدایت کند و بر افرادش مسلط باشد. ایلخان فردی بوده که با قدرت خود ، افراد قبیله اش را رهبری و اختلافات و مشکلات میان مردم را حل می کرده است.»
شیرهای سنگی معمولا از جنس سنگ ههایی هستند که در نزدیکی گورستان ها وجود دارند . البته تراشیدن سنگ و درآوردن شمایل یک شیر از آن ، کار اصلا راحتی نبوده و نیست . اگر با دقت به شیرها نگاه کنید ، می بینید که همه شان به یک شکل نیستند و روی بعضی از آنها کار بیشتری شده . دست های جلویی بعضی از شیرها نسبت به پاهای عقبی شان بلندتر است و کمرشان انحنا و خمیدگی بیشتری نسبت به بقیه شیرهای سنگی ساخته شده دارد. این زیبایی و ظرافت هم بر می گردد به ذوق ، هنر و زاویه دید ماهرانه سنگ تراش ؛ «تراشیدن هر کدام از این شیرهای سنگی با دست ف در حال حاضر هزینه ای بالغ بر 1/5 تا 3 میلیون تومان روی دست سفارش دهنده اش می گذارد . این در حالی است که الان حدود یک دهه است که مردم خوزستان شیرهای سنگی ماشینی را روی قبرهای فوت شده هایشان می گذارند.» روی شیرها را که نگاه کنید ، اشکال مختلفی مثل نیزه ، سرنیزه ، کارد ، ترکه ، شمشیر ، عصا و شانه به چشم می خورد . این اشیا و نوشته هایی که روی سنگ حک شده ، شناسنامه فرد تلقی شده و بازدید کننده با دیدن آنها ، تا حدودی با صاحب قبر آشنا می شود؛ مثلا اگر نقش ترکه روی قبر باشد ، نشانگر این است که آن فرد اسب سوار بوده یا اگر شانه ای روی قبر نقش بسته شده باشد ، نشان می دهد که صاحب گور زیبا رو بوده است . علاوه بر این اشکال ، اشعاری با مضامین پهلوانی و حماسی هم روی سنگ گورها دیده می شود. نکته جالب دیگری که هنگام بازدید از قبرستان شیرهای سنگی ممکن است نظرتان را جلب کند، این است که بعضی از این شیرهای سنگی روی سنگ قبر قرار رفته اند اما برخی دیگر کنار آن ؛ «به نظر می آید آن زمان اعتقاد بر این بود که قرار دادن شیرهای سنگی به دلیل وزن بسیار بالایی که دارند ، ممکن است به سنگ قبر فرد متوفا فشار وارد کند . برای همین بعضی ها شیر را کنار قبر قرار می دادند.» میان شیرهای سنگی و مقبره ها را که جست و جو کنید، قبرهای مردان و زنانی را می بینید که اقوامشان به خاطر صلابت و استواری شان بر بالای مزار آنها شیر سنگی گذاشته اند ؛ مثلا در ایل بختیاری بانویی بوده به نام بی بی مریم فرمانفرمائیان که صلابت و استواری ویژه ای داشته و به همین دلیل یکی از معدود بانوانی است که روی سنگ قبرش شیر سنگی گذاشته اند. هر چند این رسم درحال حاضر دیگر وجود ندارد و شیرهای سنگی صرفا بالای قبر مردان گذاشته می شود. همین طور که میان سنگ قبرها قدم می زنید، میان شیرهایی که بعد از گذشت صدها سال ، با سینه هایی برآمده ، فراخ و رو به جلو به تماشاچیان می نگرند ، چشمتان به شیر سنگی کوچکی هم می افتد که در میان شیرهای سنگی دیگر جا خوش کرده است . حتما می خواهید بدانید این شیر سنگی کوچک میان شیرهای دیگر چه می کند. گهستونی در این باره می گوید : «همان طور که گفتم ، شیرهای سنگی مخصوص افراد با منصب و طبقه اجتماعی بالا ساخته شده اند. شیرهای سنگی کوچک هم نشان از آن دارد که صاحب آن مقبره کودکی است که متعلق به یک خانواده با رده اجتماعی بالاست.»
سنگ قبرهای مناره ای

برای دیدن این گورستان و سنگ قبرهای عجیبش باید به روستای انار در اردبیل بروید . دیدن این گورستان که قدمتش به دوران حکومت صفوی ها یعنی به قرن 8 و 9 هجری بر می گردد ، خالی از لطف نیست . قبرستان انار آرامگاه مردانی است که خلیفه الخلفا نامیده می شدند. در این گورستان دو نوع سنگ قبر وجود دارد . یک نوع به شکل مکعب ـ مستطیل هستند و نوع دیگر سنگ قبرهایی که به شکل مناره اند و مخصوص خلیفه الخلفا ساخته شده اند. این سنگ ها مانند ستون های برافراشته هستند. حسن یوسفی ـ کارشناس اداره میراث فرهنگی اردبیل ـ از کسانی است که مطالعات گستردهای درباره این نوع سنگ قبرها داشته است . او درباره گورستان انار می گوید : «خلیفه الخلفا کسانی بودند که از طرف صفویان ماموریت داشتند دین اسلام را در مناطقی دیگر ترویج کننند. این افراد می رفتند و مردم مناطق مختلف را با اسلام آشنا می کردند. خلیفه الخلفاها وقتی وارد منطقه مورد نظرشان می شدند ، دیگر به شهر و دیار خود بر نمی گشتند. در واقع آن شهر موطنشان می شد. برای همین مردم اعتقاد فراوانی به این اشخاص داشتند.»
زمانی اهالی روستای انار، صاحبان سنگ قبرهای مناره ای را به خاطر تقدسی که داشتند ، زیارت می کردند؛ «سنگ قبرهای مناره ای از سنگ های آذرین ساخته شده اند. این سنگ ها از دهانه آتشفشان کوه سبلان خارج می شوند و به سنگ سائین معروفند . ارتقای این سنگ قبرها به اندازه یک انسان معمولی است.» گردی بالای این سنگ قبرها پره پره است که به آنها شیار هم می گویند . وجود این شیارها بیشتر حالت تزئینی دارد و برای زیباتر شدن سنگ فرش ، تراش داده شده است. البته ذکر شده که این سنگ قبرها متعلق به قزلباش های ترک هم بوده است ؛ چرا که روی این سنگ قبرها که حالت گرد دارند ، به کلاه آنان شبیه است . اما کارشناسان معتقدند ازآنجا که کلاه قزلباش ها 12 شیار داشته ، این سنگ قبرها نمی تواند به آنها تعلق داشته باشد چرا که بیشتر از 12 شیار یا ترک روی سنگ قبرها حک شده است . روی ستون این سنگ فرش ها زائده مربع شکلی وجود دارد که روی آن اسم شخصیت و همچنین مقام مذهبی اش ذکر شده است . علاوه بر اینها ، نوشته های دیگری مانند شهادتین ،صلوات ، مناجات نامه و آیه الکرسی هم روی سنگ قبرها حکاکی شده است . به گفته این کارشناس ، سنگ قبرهای مناره ای از منحصر به فردترین سنگ مزارهای کشورمان هستند . در قبرستان انار ، سنگ قبرهای مکعب مستطیلی هم وجود دارد که خاص افراد معمولی است ؛« در قبرستان انار ، سنگ قبرهای مناره ای زنان و مردان همشکل است . با این تفاوت که زنان و مردان هشمکل است . با این تفاوت که زنان متوفا به مردم معرفی نمی شدند . آن موقع اعتقادات مردم طوری بود که اگر زنی فوت می کرد ، اسم او را هرگز روی سنگ قبرش قید نمی کردند و مثلا می نوشتند دختر فلانی ، همسر فلانی . ما نمونه اش را در سنگ قبر همسر شیخ صفی الدین اردبیلی می بینیم که نوشته است همسر شیخ صفی الدین اردبیلی، دختر شیخ زاهد گیلانی . ما بعدها که در تاریخ جست و جو کردیم ، متوجه شدیم که اسم همسر ایشان بی بی فاطمه بوده است.» آمار دقیقی از سنگ قبرهای مناره ای در دست نیست اما سه تای آنهااز گزند حوادث روزگار جان سالم به در برده اند.
مشاهیر در تخته فولاد

در اصفهان و حاشیه جنوبی زاینده رود ، قبرستانی به نام تخت فولاد وجود دارد . قبرستانی که مملو از مزار مشاهیر ، عالمان ، سیاستمداران ، عرفا و هنرمندان است . تخت فولاد اصفهان پس از وادی السلام نجف اشرف ، معتبرترین قبرستان جهان تشیع به شمار می رود. در این قبرستان ، صاحبان گورها از خود قبرها معروف ترند . غیر از قبرهای مستطیل شکلی که روی زمین قرار دارند و بالای بعضی از آنها ، لوحه سنگی به شکل عمودی قرارگرفته ،بقعه ها و تکیه هایی با پنجره های توری شکل ساخته شده از گل هم می توان دید که به نوعی مقبره تلقی می شوند. دور تا دور بعضی از تکیه ها که به نوعی مزار هستند ، درخت و گیاه کاشته شده . میان گورها که راه می روید ، اسامی عرفا ، مشاهیر و بسیاری از افراد خاص را می بینید که در این قبرستان گرد هم آمده اند . تکیه ها به نظر مساجد کوچکی هستند که با الهام از معماری اسلامی و نقوش آن ، همچنین رنگ های آبی فیروزه ای ساخته شده اند. احتمالا برایتان جای سوال است که چرا اسم این قبرستان تخت فولاد است؟ مریم زینعلی ،کارشناس و مسوول گردشگری قبرستان تخت فولاد چنین پاسخ می دهد ؛ «تخت فولاد قبلا اسامی دیگری داشته و روایت های مختلفی در این زمینه وجود دارد.قدیمی ترین آنها لسان الارض است . روایت دیگری هم وجود دارد که می گوید در عهد ایلخانیان و در اواخر قرن چهارم ، پهلوانی زندگی می کرده که فولاد بازو بوده است . او تخته سنگ ها را در جایی کنار هم می گذارد و در اصل برای خودش مکانی برای هماوردی (زور آزمایی) درست می کند که البته این روایت هم صحیح نیست . روایت دیگری هم وجود دارد که به جناب میرفندرسکی ـ ازمهم ترین فلاسفه جهان شیعه در قرن 10 هجری ، یعنی دوره شاه عباس ـ مربوط می شود. می گویند چون او کیمیاگر بوده، اگر جسمی با بدنش تماس پیدا می کرد ، تبدیل به طلا می شد . زمانی که ایشان فوت شد ، از ترس اینکه مبادا برخی سوءاستفاده کنند ، قبر او را با سرب و فولاد بستند. قبر جناب میرفندرسکی ، در حال حاضر به شکل یک سوی بسیار بزرگ به ارتفاع 30-20 متر و عرض یک متر است.» خانم زینعلی در ادامه از موثق ترین قول درباره وجه تسمیه قبرستان تخت فولاد می گوید : «اما مطمئن ترین قول ، بحث بابا فولاد حلوایی از عرفای قرن دهم هجری است . گفته می شود که مزار بابا فولاد به اسم تختگاه و جایگاه او در میان مردم خوانده می شده و اسم فولاد هم از اسم این عارف برجسته گرفته شده است . این قبرستان تکه تکه است . به این دلیل که گروهی از افرادی که از تمکن مالی خوبی برخوردار بودند ، مقبره خصوصی داشتند . امکان دارد این مقبره یک فضای دو در دو یا سه در سه یا نهایتا ده متر مربع باشد. اما برای شخصی مثل آقا حسین خوانساری تکه زمین بزرگی به عنوان مقبره در نظر گرفته شده.» سنگ قبرها در این قبرستان یک نشانه فردی است و فرد را معرفی می کند. کسانی که جایگاه مهم اجتماعی داشتند یا از تمکن مالی خوبی برخوردار بودند ، از سنگ قبرهای مرغوبی مثل مرمرهای سفید ، یشم و قرمز استفاده می کردند . مثلا روی سنگ مزار یکی از سران ایل بختیاری ، 25 سال کار شده است . حجار این سنگ قبر را بسیار ظریف کار کرده است ؛ آن قدر دقیق که توانسته از درون سنگ مرر که همان سنگ قبر باشد ، نخ تسبیح در بیاورد یا مثلا واله اصفهانی با قلم خودش روی سنگ قبرش را خطاطی کرده . نفیس ترین سنگ قبر موجود در قبرستان متعلق به مریم بیگم ، دایه سیف الدوله قاجار است که خط یکی از بهترین خوشنویسان آن روزگار رویش نقش بسته است ؛ «روی بعضی قبور هم ابزار کار متوفا ترسیم شده است. مثلا اگر شخصی نجار ، بنا یا نانوا بوده ، ابزار کارش مثل وردنه ، سیخ یا قلاب روی سنگ قبر دیده می شود. روی سنگ قبرها خطوط نسخ ، ثلث و حتی خط های ساده دیده می شود و جملاتشان با بسم الله ، هوالحی ، هوالباقی یا دوبیتی های عربی کنده شده است . روی سنگ ها غیر از ابزار کار ، طرح هایی مثل پرنده های بهشتی و گل و گلدان که نشانه میل به حیات است، به چشم می خورد.» روی برخی از سنگ قبرها هم طرح درخت تسبیح ، چراغ ،نور ، میوه های بهشتی و مهر که بحث عبودیت را مطرح می کند، دیده می شود. بعضی از قبور به شکل محراب هستند. مثلا بالای برخی قبور ، حفره ای وجود دارد که درون آن آب می ریزند و در فرهنگ ایرانی آب مظهر حیات است . مثلا شخصی بوده به نام درویش عبدالله که یکی از مفاخر خوشنویسی به شمار می آمده ، در حوضچه کوچکی که در سنگ قبر او قرار دارد ، آب می ریختند . خوشنویسان می آمدند و قبل از خوشنیوسی قلمشان را به این آب آغشته می کردند.
عمود و مرتفع

در زمان های گذشته ، یکی از رایج ترین نوع قبرستان ها ، آنهایی بودند که سنگ قبرهایشان به شکل یک میل عمودی یا تخته و استوانه عمدی یا به ستونی آجرچین شده بود. اگر دوست دارید نمونه ای از این سنگ قبرها را از نزدیک تماشا کنید ، کافی است به روستای شاه بداغ یا ریجاب استان کرمانشاه یا لرستان سفر کنید تا با فرهنگ مردمان قدیم آشنا شوید . در استان کرمانشاه و در مسیر ریجاب به سمت بابا یادگار ، یک قبرستان در سمت راست جاده به چشم می خورد.
در گورستان ریجاب ، روی گروها تخته سنگ های آجر چین شده وجود دارد که ارتفاع آنها از دو متر شروع شده و به شش متر هم می رسد . این سنگ قبرها چهار وجه دارند و به صورت نامنظمی روی هم قرار گرفته به شکل یک مخروط بالا رفته اند و عرض آنها هر چقدر بالاتر می رود ، کمتر می شود ؛ «قبرستان هایی که در کرمانشاه وجود دارند ، به دو دسته قبل و بعد از اسلام تقسیم می شوند. به همین خاطر در گذشته از آنجا که دین ها و فرهنگ های متفاوتی وجود داشت ، مردم هم برای حفظ فرهنگ خود و با شیوه های مخصوصی که داشتند ، عزیزان خود را دفن می کردند ، مثلا عده ای به عنوان سنگ قبر ، از تخته سنگ های مکعب ـ مستطیل که ارتفاع آنها حدود دو متر بود ، استفاده می کردند . عده ای از یک حجم آجرچین شده و عدهای دیگر به شیوه هایی که در میان قومشان رسم بود، عزیزان خود را دفن می کردند.» علیرضا مرادی ، کارشناس میراث فرهنگی استان کرمانشاه با تحقیقاتی که داشته، معتقد است در گذشته هم افرادی که به واسطه قدرت ، شهرت و ثروت مهم بودند ؛ در زمان دفنشان از سنگ قبرهای حجیم تر و مرتفع تری استفاده می شده اما سنگ قبرهای مردم معمولی ، حجم کمتری داشته و همین باعث تمایز فرد صاحب منصب از فرد عادی می شده .»
از اعتقاداتیکه در میان مردمان گذشته رایج بوده ، گذاشتن آب و غذا در کنار این قبرها بوده . چرا که آنها معتقد بودند در نهایت روح به جسم باز می گردد و بعد از ینکه این اتفاق افتاد ، فرد متوفا به آب و غذا برای یافتن نیرویی دوباره احتیاج دارد؛ «به همین خاطر در بعضی از قبرستان ها علاوه بر وجود سنگ قبرهای عجیب ، وسایلی مثل کوزه ، ظروف سفالی و حتی در بعضی مواقع خنجر و وسایلی را که به متوفا تعلق داشت یا از ابزار مورد علاقه او بود، داخل قبر می گذاشتند اما بعد از اسلام ، زمانی که گذاشتن وسیله همراه با متوفا درون قبر حرام شمرده شد، مردمان کهن برای نشان دادن علاقه خود به متوفا ، روی سنگ قبر متمرکز شدند.»
شاه بداغ ، ابودوجانه یا همان ریجاب ، قبرستان بیستون یا شیرخان تعدادی از همین قبرستان هایی اند که شکل ظاهری عجیبی دارند و نشان دهنده فرهنگ و تمدنی هستند که در آن منطقه حاکم بوده است ؛ «مثلا حتی در نوع خاک کردن متوفا هم فرهنگ ها متفاوت بوده . امروزه شخص فوت شده را به پهلو و رو به قبله دفن می کنیم اما در گذشته در نمونه هایی مشخص شده که متوفا را به صورت چمباتمه ای و طاق باز و مدل های دیگر دفن می کردند. البته بعد از اسلام همه اینها تغییر پیدا کرد و بازماندگان شخص فوت شده برای دلخوشی خود و برای اینکه برای متوفا کاری کرده باشند ، سنگ قبر او را تغییر دادند. به خاطر همین ، سنگ قبرهای آجرچین و چهار وجهی یا مخروطی شکل یا به شکل یک تکه سطح صاف و مکعب مستطیل شکل که بعضی ها روی آن را حکاکی می کردند ، نمونه هایی از این سنگ قبرها هستند.»
گورستان پلکانی

گورستانی دیدنی ابوالوفا در روستایی به همین نام در کوهدشت قرار دارد که محلی ها به آن بلفا می گویند . اگر وارد گورستان شوید، قطعا با دیدن شکل و شمایل پلکانی قبرها متعجب خواهید شد: قبرهایی با سنگ های خاکستری و سفید رنگ و البته مستطیل شکل.
درگورستان بلفا بیش از 500 قبر وجود دارد. سنگ قبرهای این گورستان به صورت سه یا چهار طبقه روی هم قرار گرفته اند و اولین چیزی که با دیدن این مقبره های مستطیل شکل به ذهنتان خطور می کند، خاطره زیگورات چغازنبیل یا همان مقبره کورش کبیر است . با این تفاوت که مقبره کورش نسبت به این مقابر بسیار باشکوه تر است . این گورها در روستای ابوالوفا ساخته شده ، جایی که روزگاری جزو امپراتوری عیلامی ها محسوب می شد. در قبرستان گورهای زیگوراتی ، همان روال شیرهای سنگی برقرار است و اشخاصی که رتبه و مرتبه اجتماعی بالاتر و مهم تری نسبت به دیگران داشته اند، از این نوع سنگ قبرها برایشان می ساختند. آرش نورآقایی ، راهنمای تور گردشگری می گوید : «در این گورستان به جز قبرهای زیگوراتی شکل ، قبرهایی وجود دارند که به شکل ایستاده اند. روی این سنگ قبرها ، نمادهای مختلفی وجود دارد که به نوعی شناسنامه صاحب قبر تلقی می شود و از همین رو به راحتی از روی همین اشکال می توانید مردانه یا زنانه بودن گور را به راحتی تشخیص بدهید . روی قبر مردان نمادهای جنگاوری مانند اسب ، شمشیر و تفنگ و روی قبر زنان نمادهایی مثل شانه ، قیچی ، گلیم بافی و آینه دیده می شود . من به شخصه نمونه این قبرها را در شهرهای دیگر ندیده ام .» حک شدن قلیان و ظرف آب هم روی سنگ گورها نشان از مهمان نواز بودن صاحب قبر دارد.
به جز سنگ قبرهای زیگوراتی ، در این گورستان سنگ قبرهای میله ای هم وجود دارد. حک شدن نقش آهو روی سنگ قبرهای میله ای شکل کنایه از گذر سریع عمر انسان دارد. روی این سنگ قبرها هم مثل شیرهای سنگی نوشته هایی وجود دارد مانند اسمای متبرکه بسم الله و صفات هوالغفور و هوالباقی ، به علاوه نقش هایی مانند آینه یا تسبیح که بیانگر حالت روحی فرد متوفا و تقوا و ایمان او در زمان حیاتش بوده است . روی بیشتر سنگ قبرها و به خصوص گورهایی که حالت عمودی دارند ، تصاویر و شکل های متنوع از انسان ، ابزار ، حیوان و گاهی فرشته خودنمایی می کند.
مقبره های چوبی شیروانی دار

حتما خانه های شیروانی را در سفرهایی که به مناطق شمالی ایران داشته اید زیاد به چشم دیده اید . خانه هایی که به واسطه داشتن شیب تند در قسمت شیروانی خانه ، مقاومت بیشتری در مقابل باران و برف دارند . البته اینها را نگفتیم که شما را با نوع ساختمان سازی اهالی ساکن در مناطق شمالی آشنا کنیم.
در واقع این مقدمه ای بود تا شما را به روستای شاه شهیدان ببریم . جایی که علاوه بر داشتن آب و هوا و طبیعت زیبا ، جاذبه های دیگری هم دارد که دهان تازه واردها با دیدن آنها باز خواهد ماند و چشم هایشان گرد خواهد شد . یکی از این مناطق ، قبرستان شاه شهیدان است که در 20 کیلومتری مرکز قصر خورگام و در 60 کیلومتری مرکز شهرستان رودبار قرار دارد. قبرستانی عجیب که متوفیان آن در قبرهایی که دارای شیروانی هستند و از گزند باران و برف درامانند ، برای همیشه ساکن شده اند.
این قبرستان را اهالی این روستا و روستاهای مجاور به خوبی می شناسند هم به خاطر قبرهای چوبی ای که دارد و هم به خاطر امامزاده ای که در میان قبرستان قرار گرفته ؛ «امامزاده هادی و مجمد که نسبشان به امام سجاد(ع) می رسد و مردم خیلی به این امامزاده می آیند . در همین رفت و آمدهاست که می توانند نظری هم به این قبرهای چوبی بیندازند.» اینها را امید عزیزی می گوید.مدیر کل سازمان میراث فرهنگی استان گیلان.
در واقع این قبرستان با وجود اینکه تعداد قبرهای چوبی شیروانی دارش به 12 نمونه بیشتر نمی رسد و بسیاری از آنها به مرور زمان تخریب شده اند ، به ثبت آثار ملی رسیده ؛ «مساحت این گورستان ها به هزار متر می رسد و مورد توجه افراد زیادی است . قبرهای این قبرستان چوبی هستند و با بررسی هایی که شده ، عمر آن به 100 تا 200 سال پیش باز می گردد.» به گفته آقای عزیزی ، مردمان کهن در گذشته به جای استفاده از سنگ ، از چوب برای دفن مردگانشان استفاده می کردند . نوع چوبی که آنها برای سنگ لحد به کار می بردند ، چوب ننج یا سرخدار ـ چوب نوعی درخت محکم و مقاوم در گیلان ـ بوده که مردمان قدیم برای تهیه آن باید به منطقه دُرفک در ارتفاعات روستای شاه شهیدان می رفتند. یکی از نکات جالبی که در قبرستان به چشم می خورد ، همان بحث طبقه بالا و پایین جامعه است . در این قبرستان هم مثل برخی از قبرستان های دیگر بازماندگان برای متوفیانی که در مقام بالایی بودند ، سنگ تمام می گذاشتند و از سنگ قبر بهتری برای تدفین آنها استفاده می کردند ؛ «مثلا آنهایی که وضع مالی خوبی داشتند یا شهره خاص و عام بودند برای قبرهایشان علاوه بر چوبی به عنوان سنگ قبر ، چند تخته چوب را به عنوان شیروانی با میخ های آهنی یا چوبی دست ساز ، به هم متصل می کردند و بالای سنگ قبر قرار می دادند تا از نفود آب به داخل قبر جلوگیری کند.» حالا از این تعداد قبر 12 نمونه بیشتر باقی نمانده و برخی از نوادگان آنها هر پنجشنبه بر سر قبرها می آیند و فاتحه می فرستند و در کنار آن به زیارت امامزاده هم می روند.
گورهایی ایستاده در کوهستان

گورستان و زیارتگاه خالد نبی در منطقه ای کوهستانی و در 90 کیلومتری شمال شرق شهرستان گنبد کاووس و روی قله کوه «گوگجه داغ» قرار گرفته است . این گورستان بی نظیر با سنگ قبرهای استوانه ای شکلش سرزمینی راز آلود را خلق کرده است .
در این گورستان حدود 600 سنگ قبر وجود دارد که ارتفاع تعدادی از آنها به پنج متر و قطرشان به نیم متر هم می رسد. این سنگ قبرها که مانند شمعی بر مزار مردگان قد برافراشته اند ، از سنگ یکپارچه تراشیده شده اند. وقتی در این گورستان زیبا قدم بر می دارید ، سنگ گورهایی را می بیند که کمی با یکدیگر تفاوت دارند ، تعدادی به شکل استوانه ای بلند هستند، تعدادی دیگر به شکل کلاه خود تراشیده شده اند و به صورت نیمکره اند؛ به جز سنگ گورهای استوانه ای و نیمکره ای ، سنگ گورهای دیگری هم وجود دارد که تعدادشان کمتر از انواع دیگر است .این سنگ ها به شکل شاخ قوچ هستند.
به اعتقاد باستانشناسان، در فرهنگ قدیمی ترکمن ها قوچ نماد قدرت و فرمانروایی بوده است . البته نقش شاخ قوچ را به جز سنگ قبرها می توان در سر ستون خانه ها و نقش و نگار گلیم ها و فرش ها هم دید . از آنجا که بیشتر سنگ قبرهای گورستان خالد نبی ، عاری از کتیبه و نوشته هستند، کار تحلیل و تفسیر سنگ قبرها برای باستان شناسان مشکل شده است . به همین دلیل کارشناسان در تعیین قدمت و پیشینه این گورستان تاریخی اظهار نظر دقیقی نکرده اند. اما تاریخی بودن این گورستان را می توان از روی سه زیارتگاهی که در منطقه خالد نبی وجود دارد ، حدس زد چرا که این امامزاده ها مانند نمونه های دیگری که در کشورمان وجود دارد ، در ارتفاع و مناطق صعب العبور ساخته شده اند.
گورستان خالد نبی در کنار آرامگاهی متعلق به خالد نبی غیث بن سنان یکی از پیغمبران بعد از حضرت عیسی (ع) قرار دارد. کتاب «ناسخ التواریخ» درباره این شخص چنین نوشته شده است: «خالد بن سنان 6 هزار و 123 سال بعد از حضرت آدم(ع) و در سال 530 میلادی بر تخت نبوت نشست و مردم زمان خود را به شریعت حضرت اسماعیل ذبیح الله(ع) دعوت کرد. »
قبرهای عمودی شواز

لینک دریافت کامل کتاب علائم و نشانه های گنج(اسرار نشانه ها)

قبرستان شواز یکی از قبرستان های عجیب و تاریخی ایران است . این گورستان دارای قبرهایی با سنگ های عمودی است که ارتفاع آنها از سطح زمین به نیم متر می رسد. این گورستان در روستایی به همین نام در فاصله 95 کیلومتری جنوب شرقی یزد قرار گرفته است ؛ «گورستان شواز قبرهای عجیب و ناشناخته ای دارد ؛ به طوری که در بالا و پایین هر قبر ، سگی به صورت عمودی و به ارتفاع نیم متر از سطح زمین قرار گرفته و روی این سنگ ها نیز نوشته ای وجود ندارد.» این حرف ها را محمد رضا دستجردی می گوید ؛کارشناس میراث فرهنگی استان یزد. پشت روستا به کوه است و مقابلش دشت وسیعی قرار دارد. روستای شواز آبادی های قدیمی یزد به شمار می رود به همین خاطر قبرستانی که در آن واقع شده بسیار قدیمی است. یعنی زمانی که هنوز اسلام وارد ایران نشده بود؛ «به راحتی می شود حدس زد که قبرهای این قبرستان که تعدادشان به 40 عدد می رسد، به دوران قبل از اسلام بر می گردند. در واقع قدمت این قبرستان به خاطر داشتن سنگ های قدیمی به قرن ششم تا هشتم هجری می رسد. البته در این میان تعدادی سنگ قبر هم وجود دارد که جنسشان از مرمر است و مربوط به قرن 10 و 11 هجری هستند .» به گفته این کارشناس ، روی بعضی از این قبرهای قدیمی ، قطعات خرد شده سفال به چشم می خورد که کارشناسان احتمال داده اند این قطعات مربوط به تنگ های کوچک سفالی بوده اند که گویا مردمان کهن بعد از فوت بستگانشان ، آنها را روی قبرهای متوفیان قرار می دادند و درون این کوزه ها آب می ریختند. چرا که معتقد بودند نوشیدن آب درون کوزه توسط پرندگان باعث شادی و آرامش روح متوفی خواهد شد.» قبرستان شواز در کنار قلعه تاریخی شواز واقع شده . این قعله به شیوه معماری ساسانی ساخته شده است و درون آن چند مغازه وجود دارد که در دل سنگ ، کنده کاری شده اند. این شواهد نشان دهنده قدمت زیاد آبادی است؛ «البته منطقه اصلی شواز که به شواز کهنه معروف است ، محله ای غیر مسکونی بوده که در فاصله پنج کیلومتری از شواز اصلی قرار گرفته . یعنی در راه نصرآباد که هیچ آبادانی ای در این راه به چشم نمی خورد. این گورستان در این منطقه واقع شده . اگر در این گورستان چشم بگردانید ، متوجه خواهید شد که در بالای سر و پایین بدن متوفی تخته سنگ های نتراشیده و البته پهن به شکل عمودی در داخل زمین فرو رفته.» یعنی این سنگ قبرها نشان می دهند که کجا ، محل سر متوفی و کجا محل پاهای اوست . به گفته آقای دستجردی ، نمای عمومی قبرستان ، ترتیب و رنگ سنگ ها و تیرگی آنها همه دلیلی بر قدمت بالای این گورستان است ؛ «روی بعضی از این سنگ قبرها نوشته هایی به خط نسخ دیده می شود که به شکل نامنظم حک شده اند.» این قبرستان به مرور زمان رو به تخریب رفته و خیلی از قبرهای آن توسط افراد غیر بومی ای که به هوای یافتن عتیقه و اشیای تاریخی سر از این قبرستان درآورده اند، تخلیه شده است